Буддо дар Тоҷикистон
Буддои дар ҳолати нирвана, ки дар Тоҷикистон, дар осорхони Миллӣ ҷойгир аст, яке аз осори нодири фарҳангӣ ва таърихии кишвар маҳсуб мешавад
. Ин ҳайкали нодир ва муҳташам дар Осорхонаи миллии бостоншиносии Тоҷикистон нигаҳдорӣ мешавад ва ба ҳайси яке аз шоҳкориҳои таърихи минтақа эътироф шудааст. Ҳайкали мазкур дар шаҳраки қадимаи Аҷинатеппа, ки дар наздикии шаҳри Бохтар ҷойгир аст, соли 1966 ҳангоми ҳафриёти бостоншиносӣ пайдо шудааст.
Ҳайкали Буддо дар ҳолати нирвана ба асри VII мелодӣ, ба давраи ҳукмронии империяи Кушониён, тааллуқ дорад. Ин давра барои Осиёи Марказӣ ва махсусан сарзамини имрӯзаи Тоҷикистон аҳамияти бузурги таърихӣ ва фарҳангӣ дошт, зеро Кушониён яке аз нахустин шоҳаншоҳиҳое буданд, ки буддизмро дар ин минтақа паҳн карданд. Ҳайкали мазкур яке аз муҳимтарин ёдгориҳоест, ки густариши буддизм ва таъсири он ба тамаддуни минтақаро ба намоиш мегӯзорад.
Буддои дар ҳолати нирвана як ҳайкали азимест, ки дарозиаш тақрибан 12 метрро ташкил медиҳад. Он аз гилу хишт сохта шуда, рӯйпӯши гачкорӣ дорад. Буддо дар ин ҳолат дар ҳолати хобида (нирвана) тасвир ёфтааст, ки ин ҳолат дар дини буддоӣ рамзи расидан ба ҳолати комили рӯҳонӣ ва наҷот аз доираи таваллуд ва маргро ифода мекунад. Ҳайкали Буддо бо чеҳраи ором ва табассуми сабук тасвир ёфта, оромии ботиниро инъикос мекунад, ки хоси ин ҳолати баландтарини рӯҳонӣ мебошад.
Ин ҳайкал на танҳо аз ҷиҳати андозаи бузург ва коркарди аълояш ҷолиб аст, балки аз ҷиҳати аҳамияти маънавию динӣ низ беназир мебошад. Ҳолати хобидаи Буддо (маъруф ба "Буддои дар ҳолати нирвана") марги физикии ӯ ва расидан ба нирванаро тасвир мекунад, ки рамзи озод шудан аз ҳама гуна ранҷу азоб ва расидан ба оромии абадист. Ин ҳолат дар санъати буддоӣ ва махсусан дар тасвири буддоии Осиёи Марказӣ маънои махсус дорад ва нишон медиҳад, ки аҳолии ин минтақа дар гузашта ба ин дин ва таълимоти он наздикии зеҳнӣ доштаанд.
Ҳайкали Буддо дар ҳолати нирвана баъд аз кашф шуданаш таваҷҷуҳи зиёди муаррихон ва бостоншиносонро ба худ ҷалб кард. Баъди анҷом додани корҳои барқарорсозӣ ва таъмири ҳайкал, он ба Осорхонаи миллии бостоншиносии Тоҷикистон интиқол дода шуд ва то имрӯз яке аз марғубтарин осори таърихии ин осорхона ба шумор меравад. Ин ёдгории нодир сайёҳон ва муҳаққиқони зиёдеро аз саросари ҷаҳон ба худ ҷалб мекунад, ки мехоҳанд аз наздик бо ин осори шоҳкории санъати буддоии Осиёи Марказӣ шинос шаванд.
Буддои дар ҳолати нирвана на танҳо як намунаи олии санъати буддоӣ мебошад, балки ҳамчун як рамзи иртиботи фарҳангӣ ва таърихии миёни миллатҳо ва тамаддунҳо хидмат мекунад. Ин ҳайкал шаҳодат медиҳад, ки дар гузашта сарзамини тоҷикон на танҳо макони муҳими тамаддуни худӣ, балки маркази густариши фарҳангҳо ва динҳои гуногун, аз ҷумла буддизм, будааст. Ин осор на танҳо як ёдгории фарҳангии миллӣ, балки як ҷузъи муҳими мероси ҷаҳонӣ ба шумор меравад, ки аҳамияти таърихӣ ва фарҳангии он то ба имрӯз нигоҳ дошта шудааст.