Румӣ-муаррифгари фарҳанги тоҷик
30 сентябри соли 1207 дар шаҳраки Вахш (Тоҷикистони ҳозира), дар сарзаминҳои шимолии Балх, ки маркази қадимаи фарҳанги форсӣ буд, шоири бузурги форс-тоҷик ва суфии машҳур Мавлоно Ҷалолуддин Муҳаммади Румӣ ба дунё омадааст.
Ҳеҷ як орифе дар Ғарб ончунон машҳур нест, ки Ҷалолуддини Румӣ аст!
Асарҳои Румӣ асосан ба забони форсӣ навишта шудаанд, вале баъзан ҳангоми эҷоди шеърҳо ӯ аз забонҳои туркӣ, арабӣ ва юнонӣ низ истифода мебурд.
«Маснавӣ»-и ӯ, ки дар шаҳри Қуния эҷод шудааст, аз ноёбтарин асарҳои шеърӣ ба забони форсӣ ба ҳисоб меравад. Имрӯз асарҳои ӯ дар Эрон ва сарзаминҳои форсзабон ба забони асл хонда мешаванд.
Тарҷумаҳои асарҳои ӯ хеле маъруфанд, бахусус дар Туркия, Озарбойҷон, ИМА, Осиёи Ҷанубӣ ва Аврупо. Шеърҳои ӯ на танҳо ба адабиёти форсӣ таъсир расонидаанд, балки ба анъанаҳои адабии туркии усмонӣ, чағатоӣ, урду ва пашту низ таъсири назаррас гузоштаанд.
Каломаш то ба дурдасттарин гӯшаҳои ҷаҳон расидааст ва ҳамоно мерасад.
Шоири бузург, суфӣ ва ориф, классики адабиёти ҷаҳонӣ, ки эҷодиёти ӯ, бахусус асари бисёрҷилдаи «Маснавӣ», на танҳо ҳамчун асари комили шеърӣ, балки ба гунаи як доираулмаорифи суфизм шинохта шудааст.
Румӣ на танҳо шоҳасарҳои шеъриро эҷод кард, балки ба зиндагии маънавӣ ва фалсафии ҳамзамононаш ва наслҳои баъдӣ таъсири амиқ гузошт. Таълимоти ӯ дар бораи ишқ ҳамчун қувваи олии пайвандкунандаи инсон бо илоҳӣ, асоси суфизмро ташкил медод. Ӯ бовар дошт, ки маҳз ишқ метавонад занҷирҳои худхоҳиро бишканад ва инсонро ба шинохти ҳақиқии Худо расонад. Ба гуфтаи Румӣ, рӯҳи инсон ҷилвае аз нури илоҳист, ки ба сӯи манбаи худ бозгаштан мехоҳад.
Дар миёни шогирдону пайравони ӯ на танҳо одамони оддӣ буданд, балки донишмандону ҳокимони бузурги даврони худ низ ҷой доштанд. Асарҳои ӯ аз насл ба насл гузаштанд ва дар қалби одамони дорои эътиқод ва фарҳангҳои гуногун садо медиҳанд.
Дар зиндагии Румӣ нақши муҳимро дӯсти ӯ ва устоди маънавияш Шамси Табрезӣ бозид. Дидор бо Шамс таъсири бузург ба Румӣ расонид ва дар ӯ андешаҳои амиқтар дар бораи маънои зиндагӣ ва ишқи илоҳиро барангехт. Дӯстии онҳо манбаи илҳоми бисёр шеърҳои Румӣ гардид ва аз даст додани Шамс дунёи дарунии ӯро то абад тағйир дод, ки эҷодиёти ӯ ба ҷустуҷӯи дӯстии аз даст рафта равона шудааст.
Пас аз марги Румӣ дар соли 1273, мероси ӯ дар дилҳои шогирдонаш боқӣ монд. Дар шаҳри Қуния, ки дар он ҷо аксарияти умри худро гузаронид, ордени дарвешон бо номи Мавлавӣ (ё «Дарвешони гирдгар») таъсис ёфт, ки суннатҳои амалҳои маънавӣ ва шеъри Румиро ҳифз карданд. Рақси дарвешон, ки рамзи гардиши рӯҳ дар атрофи меҳвари ишқи илоҳист, яке аз машҳуртарин амалҳои суфизм ба ҳисоб меравад.
Имрӯз, пас аз асрҳо, асарҳои Румӣ, паёми ӯ ҳамоно миллионҳо одамонро дар саросари ҷаҳон илҳом мебахшанд, ва ашъори ӯ дар бораи сулҳ, ишқ ва ягонагии башарият мисли замони худаш то ҳол аз аҳамияти бузург бархурдоранд.